Ο σχολικός εκφοβισμός (αγγλ.
bullying) είναι ένα φαινόμενο νεανικής παραβατικότητας, που εμφανίζεται σε
πολλές χώρες του κόσμου. Ο σχολικός εκφοβισμός αναφέρεται στη χρήση βίας μεταξύ
μαθητών ή συνομηλίκων παιδιών με στόχο να προκληθεί πόνος ή αναστάτωση.
Εμφανίζεται με τη μορφή του λεκτικού εκφοβισμού (κοροϊδία, διακρίσεις,
σεξουαλικά σχόλια), του κοινωνικού εκφοβισμού (διάδοση φημών, καταστροφή
προσωπικών αντικειμένων, απομόνωση από την ομάδα), του σωματικού εκφοβισμού
(χτυπήματα, σπρωξίματα, κλωτσιές), του ηλεκτρονικού εκφοβισμού (εκβιασμός μέσω
Διαδικτύου και ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μέσω μηνυμάτων στο κινητό τηλέφωνο).
Με βάση τα αποτελέσματα μιας μελέτης που πραγματοποίησε η Εταιρία Ψυχοκοινωνικής
Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου σε συνεργασία με την Παιδαγωγική σχολή του ΑΠΘ,
το 25% των μαθητών έχει υποστεί κάποια μορφή εκφοβισμού εντός του σχολικού
περιβάλλοντος με συχνότητα δύο ως τρεις φορές το μήνα ή και περισσότερο. Τα
αγόρια είναι πιο συχνά θύτες και θύματα εκφοβιστικής συμπεριφοράς, που
εμφανίζεται κυρίως στο σχολικό περιβάλλον σε χώρους χωρίς επίβλεψη από τους
εκπαιδευτικούς, όπως η αυλή, ο διάδρομος και η τάξη κατά τη διάρκεια του
διαλείμματος. Η κατάσταση αυτή μπορεί να επηρεάσει την ψυχοσυναισθηματική
ανάπτυξη του παιδιού και τη διαδικασία της μάθησης. Πιο συγκεκριμένα, τα παιδιά
που γίνονται θύματα σχολικού εκφοβισμού αρχικά νοιώθουν φόβο, απόγνωση και
παρουσιάζουν τάσεις φυγής. Αισθάνονται ότι
απειλούνται,
τρομάζουν, αρνούνται να πάνε σχολείο και παρουσιάζουν συμπτώματα σχολικής
φοβίας. Μπορεί επίσης να γίνουν επιθετικά και νευρικά, ενώ δεν είναι λίγες οι
περιπτώσεις όπου τα ίδια τα παιδιά-θύματα μπορούν να γίνουν θύτες σε άλλα παιδιά
ή στα αδέρφια τους στο σπίτι. Από την άλλη μεριά οι γονείς συνήθως δεν
αντιλαμβάνονται το πρόβλημα και δηλώνουν άγνοια. Αυτό συμβαίνει γιατί τα θύματα
εξομολογούνται το γεγονός του εκφοβισμού συχνότερα σε φίλους τους. Αν όμως οι
γονείς εντοπίσουν κάποιο από τα προαναφερθέντα συμπτώματα και υποψιάζονται ότι
το παιδί τους έχει πέσει θύμα εκφοβισμού κρίνεται αναγκαίο να προσεγγίσουν το
παιδί και να αντιδράσουν απευθυνόμενοι αρχικά στους εκπαιδευτικούς και στις
αρμόδιες Διευθύνσεις εκπαίδευσης. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό το παιδί να
αισθανθεί ότι έχει στήριγμα τους γονείς του και το σχολείο. Επιπλέον, οι ειδικοί
επιμένουν ότι τα παιδιά πρέπει να μη φοβούνται, να έχουν το θάρρος της γνώμης
και να μάθουν να «μιλούν».
Με βάση προτάσεις που παρουσιάστηκαν στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τονίστηκε η
ανάγκη εντοπισμού και επίλυσης των κοινωνικών προβλημάτων που σχετίζονται με τη
νεανική εγκληματικότητα. Επισημάνθηκε ακόμα, ο ρόλος των γονέων και των
εκπαιδευτικών που καλούνται να ακολουθήσουν ενιαία γραμμή για την αντιμετώπιση
της βίας, η ενθάρρυνση των νέων για συμμετοχή τους στα κοινά και στον αθλητισμό,
η προβολή σωστών προτύπων συμπεριφοράς, αλλά και η συνεργασία με φορείς που
αγωνίζονται για την εξάλειψη της νεανικής παραβατικότητας.
Εκδηλώσεις βίας στο χώρο του
σχολείου έχουν παρατηρηθεί από πολύ παλιά με διάφορες μορφές: σωματική βία,
λεκτική, ψυχολογική, σεξουαλική ή βανδαλισμός.
Μια από αυτές τις εκδηλώσεις βίας είναι και ο εκφοβισμός (bullying). Στο άρθρο
που ακολουθεί διαβάστε προσεκτικά τι μπορείτε να κάνετε αν το παιδί σας
αντιμετωπίσει παρόμοιο πρόβλημα.
O εκφοβισμός αναφέρεται σε επιθετική, σκόπιμη πράξη, η οποία είναι
επαναλαμβανόμενη και ασκείται από ένα ισχυρότερο άτομο ή ομάδα ισχυρότερων
ατόμων σε ένα άτομο πιο αδύναμο. Μπορεί να είναι άμεση εκδήλωση βίας, σωματικής
ή λεκτικής ή και έμμεση με τη μορφή του κοινωνικού αποκλεισμού.
Τα θύματα
Οι ερευνητές έχουν κατατάξει τα θύματα εκφοβισμού σε διάφορες κατηγορίες.
Αναφέρουν παιδιά-θύματα με «παθητική» συμπεριφορά και παιδιά-θύματα με
«προκλητική» συμπεριφορά. Τα πρώτα χαρακτηρίζονται ως αγχώδη, κοινωνικά
αποσυρμένα, που δεν κάνουν καμιά προσπάθεια υπεράσπισης του εαυτού τους όταν
δέχονται επίθεση. Τα δεύτερα χαρακτηρίζονται ως επιθετικά και οξύθυμα που
προκαλούν τους θύτες. Κάποια παιδιά είναι θύματα εκφοβισμού χωρίς να υπάρχει
προφανής λόγος. Κάποια άλλα βρίσκονται στο στόχαστρο γιατί διαφέρουν σε κάτι από
τα υπόλοιπα παιδιά (ο τρόπος που μιλάνε, ο τρόπος που περπατάνε, το όνομά τους,
το χρώμα τους, το ανάστημά τους, τα κιλά τους κ.α.)
Ο εκφοβισμός είναι μια πολύ δυσάρεστη εμπειρία για τα θύματα, που δηλητηριάζει
τη σχολική ζωή τους και μπορεί να έχει τεράστιες συνέπειες στη διάθεση και στη
συμπεριφορά τους. Τα παιδιά-θύματα νιώθουν μόνα, δυστυχισμένα και φοβισμένα.
Χάνουν την αυτοπεποίθησή τους. Το σχολείο γίνεται ένας χώρος ανασφαλής στον
οποίον δε θέλουν να βρίσκονται. Συχνά κατηγορούν τον εαυτό τους για αυτό που
γίνεται και απομονώνονται. Φοβούνται ότι αν κουβεντιάσουν με οποιονδήποτε αυτό
που συμβαίνει, θα χειροτερέψει την κατάσταση. Μάλιστα, συχνά η οικογένεια και το
περιβάλλον του σχολείου μένουν απληροφόρητοι και ανυποψίαστοι.
Οι θύτες
Από την άλλη μεριά υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους μερικά παιδιά
γίνονται θύτες. Κάποια βρίσκουν αυτόν τον τρόπο για να είναι δημοφιλή. Για
κάποια άλλα πάλι έχει τεράστια σημασία να δείχνουν ότι είναι δυνατά και ότι
έχουν τον έλεγχο. Αν και ακούγεται παράδοξο, κάποια άλλα μπορεί να υπήρξαν τα
ίδια θύματα εκφοβισμού στο παρελθόν και να αντιδρούν υιοθετώντας τα ίδια βίαιη
συμπεριφορά.
Τι είναι ο σχολικός
εκφοβισμός (Bullying)
Bulling είναι ο επαναλαμβανόμενος εκφοβισμός ατόμων με πραγματική η απειλούμενη
μαρτυρική ποινή φυσικής, προφορικής, γραπτής, η συναισθηματικής κακομεταχείρισης
τους η της διάδοσης φημών με απώτερο σκοπό των κοινωνικών τους αποκλεισμό, η της
απαγωγής της περιούσιας τους. Συμπεριλαμβάνει και τις περιπτώσεις υδραίων κατά
της εθνικότητας, φυλής η ιδιαιτερότητας κάποιου.
Αναλυτικότερα στον όρο bullying συμπεριλαμβάνονται:
Χρησιμοποίηση υβριστικών η περιπαικτικών εκφράσεων
Απειλές και εκβιασμός
Σωματική βία, χτυπήματα, τσιμπήματα, δαγκωνιές, σπρωξίματα
Κλοπές
Ζημιές στην προσωπική περιουσία κάποιου
Επιδιωκόμενη απομάκρυνση των φίλων
Εσκεμμένη η συχνό αποκλεισμό μαθητών από κοινωνικές δραστηριότητες
Διάδοση κακοηθών και ψευδών φημών
Εκβιαστικά τηλεφωνήματα, ή τηλεφωνήματα σε ακατάλληλες ώρες χωρίς απάντηση
Και τέλος ηλεκτρονικό bullying μέσω κινητού τηλεφώνου ή του διαδικτυου
Το τελευταίο αποτελεί νεότερη μορφή και είναι γνωστό ως cyberbullying. Πρόσφατα
κυκλοφόρησε μάλιστα και σχετικό παιχνίδι για βίντεο.
Το φαινόμενο μελετήθηκε πρώτη φορά στην Νορβηγία το 1978 ενώ το 1877 εμφανίζετε
για πρώτη φορά ο όρος bullying σε επιστημονικά περιοδικά. Οι εκατοντάδες
βιβλιογραφικές που αυξάνονται από τότε με γεωμετρική πρόοδο αφορούν περιστατικά
όσο στα σχολεία όσο και στους χώρους εργασίας. Τα θύματα του bullying είναι
δυνατά να παρουσιάσουν εκτός από διαταραχές συμπεριφοράς και ψυχολογικά καθώς
και ψυχοματικά προβλήματα, όπως πονοκέφαλος κοιλιακά άλγη, ενούρηση, διαταραχή
ύπνου, άγχος, χαμηλή αυτοεκτημηση, φοβίες, δεν μπορούν να μείνουν μόνα και δεν
μπορούν να κοιτάξουν τον συνομιλητή στα μάτια. Οι δράστες (bullies) παρουσιάζουν
στοιχεία προβληματικής αντικοινωνικής και συχνά παραβατικες συμπεριφοράς και
συνήθως αντιπαθούν το σχολείο, καπνίζουν η κάνουν χρήση αλκοόλ, είναι γνωστό
όμως ότι πολλές φορές πίσω από ενα οργισμένο παιδί κρύβεται πόνος εγκατάλειψη,
φόβος, απόρριψη η και κάποια διαλυμένοι οικογένεια. Σε ακραίες περιπτώσεις έχουν
παρατηρηθεί αυτοκτονίες ή και φόνοι (bullycide)
Cyberbullying
Πέρα όμως από τις γνωστές μορφές βίας, την εμφάνισή της έκανε μια καινούρια
μορφή στην Ελλάδα, μια ξενόφερτη «μόδα», το cyberbullying, ένα είδος βίας που
δυστυχώς μαστίζει τα περισσότερα σχολεία της χώρας μας, προκαλώντας μεγάλη
ανησυχία ακόμη και σε παιδιά προεφηβικής ηλικίας.
Το κινητό τηλέφωνο αποτελεί πλέον απαραίτητο αξεσουάρ των μαθητών, το οποίο
αποτελεί και το μέσο εκβιασμού και ξεφτιλισμού παιδιών, που τις περισσότερες
φορές δεν γνωρίζουν καν ότι πρωταγωνιστούν σε φωτογραφίες και βιντεάκια, μέχρι
που ενημερώνονται ότι κυκλοφορούν στο διαδίκτυο. Αυτό όμως που πραγματικά
σοκάρει, είναι το γεγονός ότι στο διαδίκτυο έχουν πλέον δημιουργηθεί και ομάδες,
οι οποίες «προσηλυτίζουν» νέα παιδιά στην επικίνδυνη φάση της εφηβείας,
εκμεταλλεύονται τις ανησυχίες και τα διάφορα συμπλέγματα που διακρίνουν κάθε
παιδί σ’αυτήν την ηλικία και τα ωθούν στην αυτοκτονία προτείνοντας θεαματικούς
τρόπους που θα μπορούσαν να δώσουν τέλος στη ζωή τους!
Πρωτοφανής λοιπόν η έκταση της βίας στα σχολεία, και πλέον γίνεται με τρόπους
που γονείς και εκπαιδευτικοί δυσκολεύονται να αντιληφθούν και να προλάβουν. Πως
λοιπόν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τέτοιες καταστάσεις που μέχρι πριν λίγα
χρόνια ήταν εντελώς έξω από την πραγματικότητά μας;